De geschiedenis van het Nederlandse hoorspel

Als we er vanuit gaan dat een hoorspel speciaal voor de radio geschreven moet zijn dan is het tijdstip waarop de  hoorspelgeschiedenis begint exact aan te geven, namelijk 15 januari1924, toen de Engelse radio "Danger"  van Richard Hughes uitzond. Toch is deze datum niet geheel omstreden. Het hoorspel zou twaalf dagen ouder zijn en niet de Engelsen,maar de Nederlanders zouden de primeur hebben.

Dankzij het initiatief van de Omroepcommissie van de Nederlandse Vereniging voor Radiotelefonie werd namelijk eind 1923 een wedstrijd uitgeschreven voor 'Het eerste Radiotoneelspel'. Bekroond werd "de Nieuwjaarswensch van de Amateurs Tomasvaer en Pieternel" geschreven door de latere AVRO-direkteur Willem Vogt en werd op 3 januari 1924 uitgezonden door PCGG, de roepnaam van de Nederlandse omroeppionier à Steringa Idzerda. Vogt zelf beweerde  overigens dat een ander stuk het eerste hoorspel was: "In1924 ging het eerste hoorspel uit dat door de Nederlandse  omroep is uitgezonden. Ik kan het weten, want ik heb het zelf geschreven, de produktie ervan gehad, de spelers uitgezocht en ze geregisseerd. Het stuk heette: "het Turfschip van Breda".

Hoe het ook zij, in januari 1924 werd het hoorspel geboren.

De eerste AVRO hoorspelen

Het was dezelfde Willem Vogt die in 1929 Kommer Kleijn wist aan te trekken om zich met het radiotoneel voor de AVRO te belasten.  Kommer had al kennis met de radio gemaakt als voordrachtskunstenaar. In de zomer van 1928 was in het openluchttheater van Bergen, "Didolen", een stuk van ds. E Spelberg (de latere VPRO-direkteur) gespeeld. Kommer had hierin de hoofdrol vertolkt en enkele maanden later deklameerde hij enige fragmenten uit dit stuk voor de microfoon.
Korte tijd daarop was hij één van de spelers in het blijspel "Dicky" dat zonder  enige wijziging, bedrijf na bedrijf als toneelspel werd uitgezonden. Maar Willem Vogt wilde toch wat anders met het radiotoneel, hij wilde meer voor de microfoon aangepaste teksten.
En zo startte Kommer in 1929 met een reeks speciaal voor de radio bewerkte spelen uit de wereldliteratuur, zoals Lancelot - Elkerlijck - de Koopman van Venetië - Romeo en Julia, etc. Het bleef uiteraard bij bekortingen, maar mede  door gebruik te maken van muziek werden er vloeiende overgangen gecreëerd en ontstond het Radiotoneel in zijn zuiverste vorm.

*

Alhoewel er intussen al wel wat geëxperimenteerd werd met andere vormen dan het klassieke repertoire, vond in 1933 de omschakeling plaats naar een meer populaire vorm van radio maken. Zo deed bijvoorbeeld al eind 1931 de thriller zijn intrede en tegelijk daarmee het seriehoorspel. Omdat deze vorm van hoorspelmaken in Amerika door een zeepabrikant werd gesponsord, kreeg het de naam 'soap' . De voorloper van de huidige televisieserie dus. 
 

*

Het buitenland was ons op het gebied van oorspronkelijke luisterspelen overigens al een stuk voor en toen Kommer in 1939 een uitzending van "Send for Paul Temple" van de Engelse BBC beluisterde, wilde hij deze thriller onmiddellijk ook voor de AVRO-microfoon brengen.
Hij paste de situaties echter aan Nederlandse begrippen aan en zo werd de succesvolle serie "Paul Vlaanderen" geboren. Een serie hoorspelen die Kommer, na een verplichte onderbreking door het uitbreken van de oorlog, met name in de vijftigter jaren een ongekende publiciteit bezorgen.
Tot aan zijn dood in september 1982 bleef Kommer zijn medewerking aan het hoorspel verlenen. Als regisseur, als acteur en zelfs nog een periode als hoofd van de hoorspelafdeling van de Nederlandse Radio Unie.

[ VOLGENDE ]